न्युयोर्क । संयुक्त राष्ट्रसंघको बिहीबार प्रकाशित एक प्रतिवेदनमा कोभिड–१९ लगायत अकल्पनीय संकटले मानव प्रगतिलाई पाँच वर्ष पछाडि धकेलेको र विश्वव्यापी अनिश्चितताको लहरलाई बढावा दिएको निष्कर्ष गरेकाे छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघीय विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी)ले ३० वर्षअघि स्थापना भएको मानव विकास सूचकांक सन् २०२० र २०२१ मा लगातार दुई वर्ष घटेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
यूएनडीपीका प्रमुख अचिम स्टेनरले एएफपीसँगको अन्तर्वार्तामा भनेका छन, ‘यसको अर्थ हामी अकालमा मर्दैछौँ, आवश्यकभन्दा कम शिक्षित छौं, हाम्रो आम्दानी घट्दै गएको छ भन्ने हो । केवल तीन मापदण्डहरूबाट हामीले यो बुझ्न सक्छौँ कि किन यति धेरै मानिसहरू निराश र भविष्यको बारेमा चिन्तित महसुस गर्न थालेका छन् ।’
मानव विकास सूचकाङ्क दशकौँदेखि निरन्तर उकालो लागिरहेको छ । तर, सन् २०२० मा ओरालो लाग्न थालेको र सन् २०२१ मा पनि निरन्तर ओरालो लाग्दै गएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
‘अनिश्चित समय, अस्थिर जीवन’ शीर्षकको उक्त प्रतिवेदनले कोभिड–१९ महामारीलाई विश्वव्यापी मन्दीको पुनरुत्थानको प्रमुख कारकका रूपमा औंल्याएको छ, तर राजनीतिक, वित्तीय र जलवायुसँग सम्बन्धित सङ्कटहरूको बढ्दो संख््याले जनसंख्यालाई पुनरुत्थान गर्न समय नदिएको पनि उल्लेख गरेको छ ।
‘हामीले यसअघि पनि विपत्ति भोगेका छौं । हामीबीच पहिले पनि आर्थिक मन्दी भएको छ । तर अहिले हामीले सामना गरिरहेको कुराको संगम मानव विकासको लागि ठूलो धक्का हो’ स्टेनरले भने ।
अध्ययन रिपोर्ट अनुसार यो झट्का वास्तवमै विश्वव्यापी छ र यसले विश्वका ९० प्रतिशतभन्दा बढी देशलाई प्रभावित गरेको छ ।
स्विट्जरल्याण्ड, नर्वे र आइसल्याण्ड शीर्ष स्थानमा छन् भने दक्षिण सुडान, चाड र नाइजर अन्त्यमा छन् ।
केही देशहरू महामारीबाट मुक्त हुन थालिसकेका छन् भने ल्याटिन अमेरिका, सब–सहारा अफ्रिका, दक्षिण एसिया र क्यारेबियन क्षेत्रका धेरै राष्ट्रहरूले युक्रेनमा युद्ध अर्थात् नयाँ सङ्कट आउनुअघि नै कुनै परिवर्तन गरेका थिएनन् ।
‘गुमेको विश्वास’
खाद्य र ऊर्जा सुरक्षामा रूसले युक्रेनमाथि गरेको आक्रमणको परिणामयस वर्षको सूचकांकमा गणना नगरिएको भए तापनि सन् २०२२ को परिदृश्य भयावह रहेको स्टेनरले बताए ।
मानव विकास सूचकाङ्कको पछिल्लो गिरावटमा ठूलो योगदान गरेको बिषय विश्वव्यापी रूपमा औसत आयुमा आएको गिरावट हो, जुन सन् २०१९ मा ७३ वर्षबाट घटेर सन् २०२१ मा ७१.४ वर्षमा झरेको छ ।
प्रतिवेदनका प्रमुख लेखक पेड्रो कोन्सेकाओले संयुक्त राज्य अमेरिकालगायत केही देशहरूमा दुई वर्ष वा सोभन्दा बढीको गिरावट आएको उल्लेख गर्दै यो कमीलाई ‘अभूतपूर्व झट्का’ को रूपमा वर्णन गरे ।
जलवायु परिवर्तन, भूमण्डलीकरण र राजनीतिक ध्रुवीकरणजस्ता परिवर्तनकारी शक्तिहरूले कसरी मानवजातिलाई ‘मानव इतिहासमा कहिल्यै नदेखेको’ अनिश्चितताको जटिल स्तरको साथ प्रस्तुत गर्दछ, जसले गर्दा असुरक्षाको भावना बढ्दै जान्छ भन्ने कुरा पनि प्रतिवेदनमा वर्णन गरिएको छ । स्टेनर भन्छन्, ‘मानिसहरूले एक अर्कामाथिको विश्वास गुमाइसकेका छन् ।’
‘संस्थाहरूमा ध्यान नदिनुहोस्, हाम्रो छिमेकी अब कहिलेकाहीं सबैभन्दा ठूलो खतरा बन्छ, चाहे त्यो समुदायमा शाब्दिक रूपमा बोल्दा होस्, वा राष्ट्रहरूद्वारा विश्वव्यापी रूपमा, जसले हामीलाई अविश्वासी बनाइरहेको छ’ उनले भने ।
‘हामी गत शताब्दीको उपायहरूलार्ई निरन्तरता दिन सक्दैनौं’ स्टेनरले तर्क गरे । रामबाणको रूपमा वृद्धिमा निर्भर हुनुको सट्टा आर्थिक रूपान्तरणमा ध्यान केन्द्रित गर्न उनले प्राथमिकता दिए ।
‘स्पष्ट रूपमा भन्नुपर्दा, हामीलाई अहिले आवश्यक रूपान्तरणहरूले कम कार्बन, कम असमानता, अधिक स्थिरताजस्ता भविष्य निर्धारण गर्ने समस्याको खोजी गर्न र यसको ठोस समाधान खोज्न आवश्यक छ’ उनले भनेका छन् ।
प्रतिवेदनमा नवीकरणीय ऊर्जामा लगानी र भविष्यको महामारीको तयारी, सङ्कटहरू अवशोषित गर्न बीमा, र भविष्यको सङ्कटको सामना गर्ने क्षमतालाई बलियो बनाउन नवीनताहरूजस्ता तीन वटा मुख्य क्षेत्रमा ध्यान केन्द्रित गरेर सुधार गर्न सकिने उल्लेख छ ।
स्टेनरले अति जोखिममा रहेका देशहरूलाई विकास सहायताको पछिल्लो घट्दो प्रवृत्तिलाई उल्ट्याउन पनि आग्रह गरेका छन् । स्टेनरले भने, ‘त्यो बाटोलाई निरन्तरता दिनु गम्भीर त्रुटि हुनेछ र यसले राष्ट्रहरूबीच मिलेर काम गर्ने हाम्रो क्षमतामा पार्ने प्रभावलाई कम आँक्छ ।’
