काठमाडौं, ६ वैशाख । प्रत्येक वर्ष चैत शुक्ल पूर्णिमाका दिन बालाजुमा लाग्ने ‘बाइसधारा मेला’ आज लागेको छ । काठमाडौँ उपत्यकाको पश्चिम उत्तरतिर नागार्जुन पर्वतमुनि पर्ने बालाजुमा मेला भर्न काठमाडौँ उपत्यका तथा त्यस आसपास क्षेत्रबाट बिहानैदेखि भक्तजनको घुइँचो लागेको छ ।
आजको दिन स्नान गरी पवित्र भएर यहाँको नारायण मन्दिरमा तथा स्थानीय जामाचो डाँडामा रहेको मन्दिरमा भक्तजनले मेला भर्ने प्रचलन छ । हिन्दू तथा बौद्ध धर्मावलम्बी दुवैको आस्था प्रकट गर्ने यस क्षेत्र धार्मिक सहिष्णुताको दृष्टिले पनि महत्व मानिएकाले यहाँ नुहाउनाले छालासम्बन्धी कुनै पनि रोग नलाग्ने, दुःख, कष्ट हटेर सुख प्राप्त हुने, पारिवारिक समृद्धि कायम हुने र परलोकमा समेत पुण्य प्राप्त हुने धार्मिक विश्वास छ ।
सत्य युगमा विपश्वी बुद्धले यस पर्वतमा ध्यान बसी कमलको फूल रोपेको जनविश्वास रहेको छ । त्यसैको सम्झनामा चैत शुक्ल पूर्णिमाका दिन भक्तजनले यहाँ स्नान गरी जामाचोस्थित प्राचीन चैत्यमा जल लगेर चढाउने परम्परा छ । महायानी सम्प्रदायका विद्वान् नागार्जुनले यही पर्वतको गुफामा बसेर शाक्यमुनि बुद्धको स्मरणमा तप तथा साधना गरी सिद्धि प्राप्त गरेको पनि बौद्ध अनुयायी विश्वास गर्दछन् ।
यस स्थानलाई नागार्जुन पर्वतसमेत भन्ने गरिन्छ । सो तीर्थस्थलमा स्नान गरी यही जामाचो पर्वतमा मृतकको स्मृतिको बत्ती बाल्ने परम्परा छ । स्थानीय बौद्ध स्तुपमा दिवङ्गत आत्माको मुक्तिका लागि बत्ती बाल्न अघिल्लो दिनदेखि उपत्यकाका विभिन्न स्थानबाट भक्तजन आएका छन् ।
समुन्द्र सतहदेखि दुई हजार १२८ मिटर अग्लो रहेको यस क्षेत्रको अधिकांश भाग हाल शिवपुरी राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्रमा पर्दछ । यस क्षेत्रमा अनेक खालका वनस्पति पाइन्छ । लामो पदयात्राका लागि राम्रो मानिएको यो क्षेत्र पर्यटकीय दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण बनेको छ ।
बालाजुस्थित महानगरीय प्रहरी प्रभाग र बाइसधारा मेला व्यवस्थापन मूल समारोह समितिको समन्वयमा भक्तजनको सहजताका लागि सुरक्षा व्यवस्थाको प्रबन्ध गरिएको छ । विभिन्न सामाजिक सङ्घसंस्थाले निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर, पिउने पानीको व्यवस्था गर्न स्वयंसेवक परिचालन गरेका छन् ।
तत्कालीन कान्तिपुरका राजा जयप्रकाश मल्लले २१ ढुङ्गेधारा स्थापना गराएको इतिहास पाइन्छ । राजा रणबहादुर शाहले विसं १८५५ मा थप एउटा ठूलो ढुङ्गेधारा स्थापना गरेपछि यो स्थान बाइसधाराको नामले चिनिन गएको हो ।
विगतमा नागार्जुनको डाँडाबाट बालाजु पार्क क्षेत्रमा पानी आउने गर्दथ्यो । काठमाडौँमा पछिल्लो समय बढ्दै गएको जनघनत्व तथा अव्यवस्थित रुपमा भएको शहरीकरण, बस्ती विकास भएकाले अहिले यस क्षेत्रमा पानीको अभाव भएको छ ।
अहिले बाइसधारामध्ये एक धाराबाट मात्र पानी आउने गरेको छ । मेलाको दिन आज सबै धाराबाट पानी आउने व्यवस्था मिलाइएको छ । बालाजुको उक्त क्षेत्रमा स्थानीय भजनमण्डलको अगुवाइमा भजनकीर्तनसमेत भइरहेको देख्न पाइन्छ ।
प्रदेश सांसद वसन्त मानन्धरले पौराणिक साहित्यमा हिमवत् क्षेत्रमा अनगन्ती क्षेत्र तीर्थ, देवस्थल, ऋषिमुनिहरूका आश्रम तथा नदीहरूको चर्चा गरिएको बताउँदै यस क्रममा बालाजुको बाइसधारा एक प्राचीन धार्मिक तीर्थस्थल भएको बताउनुहुन्छ । राजधानीमा अवस्थित बाइसधाराको धार्मिक एवं सांस्कृतिक पक्षको संरक्षणसँगै पर्यटन गन्तव्यको रुपमा विकास गर्न सकिएमा यसको महत्वलाई जीवन्त राख्न सकिने उनको भनाइ छ । रासस
