नेकपा (एमाले)ले केपी शर्मा ओलीलाई देवत्वकरण गर्दै लगेपछि इमान्दार नेता तथा कार्यकर्ताले एमाले पार्टी परित्याग गर्ने लहर नै चलेको छ । कम्युनिस्ट स्कुलिङबाट आएका नेता तथा कार्यकर्ताले देवत्वकरण र दासत्व स्वीकार्न नसक्दा एमालेमा इमान्दार, त्यागी, लामो समयदेखि पार्टीमा योगदान पुर्याएकाहरु हेपिनुपर्ने अवस्था छ । कति नेता तथा कार्यकर्ता हेपिएरै एमालेमा बसेका छन् भने कतिपयले विद्रोह गरिरहेका छन् । एमालेका प्रदेश कमिटी सदस्य श्यामकृष्ण सिलवालले पनि एमाले परित्याग गरेका छन् । श्यामकृष्णजस्ता इमान्दार कार्यकर्ताहरूकै बलमा पूर्वडीआइजी नवराज सिलवालले एमाले प्रवेशलगत्तै प्रतिनिधिसभामा निर्वाचन जितेका थिए । श्यामकृष्ण सिलवालसँग दृष्टिले गरेको संवाद प्रस्तुत छः
लामो समय त्याग गरेका पार्टीका इमान्दार कार्यकर्ताले भटाभट नेकपा (एमाले) छाड्ने क्रम किन चल्यो ?
व्यक्तिगत इच्छा, आकांक्षाभन्दा देश र जनताका लागि समर्पित भएर काम गर्दै आएका कार्यकर्ता नेकपा (एमाले)मा बस्ने वातावरण समाप्त भइसकेको छ । तत्कालीन माले (हालको एमाले)बाटै देशको आमूल परिवर्तन हुन्छ, आफ्नो ठाउँबाट केही योगदान गरौँ भनेर काम गर्दै आयौँ । तर, अहिले एमाले उल्टो बाटोमा हिड्न थाल्यो । जनताले दिएको मतको अपमान गर्दै दुई–दुई पटक संसद विघटन गर्ने, पार्टी र कम्युनिष्ट आन्दोलन जोगाउनभन्दा भत्काउन लाग्ने काम नेतृत्वबाट भयो । नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) विभाजन र एमालेमा भएको विद्रोह केपी ओलीको व्यक्तिवादी अहंकार र पश्चगामी सोचकै उपज हो । दुईतिहाइ बहुमत ओलीका लागि अहंकार बन्यो । पार्टीभित्रको विवाद मिलाउन सकेनन् । आफू नभए अरुलाई पनि प्रधानमन्त्री हुन नदिने, व्यवस्था नै सकिदिने, कुर्सी नै भाँचिदिने ओलीप्रवृत्तिले एमाले ठूलो चक्रव्यूहमा फसेको छ । पार्टी, देश र जनतालाई केन्द्रमा राख्न नसक्नु, आफ्नो बारेमा मात्रै सोच्ने नेतृत्वका कारण सिंगो कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई नै धक्का पुगेको छ । सिंगो राष्ट्रले मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रले पनि कम्युनिष्ट सरकारमाथि ठूलो आशा गरेको थियो । त्यो आशा र भरोसामाथि ओलीले कुठाराघात गरे । झलनाथ खनाल अध्यक्ष भएको बेला पार्टीले पारित गरेको ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’को नारामा टेकेर ओलीले भ्रष्टाचारीको पक्षपोषण गरे । ओली सरकारको पालामा भएको भ्रष्टाचारको विषय ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलको प्रतिवेदनले उजागर गरेको छ । ओलीमा इमान्दारिता पटक्कै देखिएन । इमान्दार नेता तथा कार्यकर्ता पाखा लाग्नुपर्ने अवस्था बनेको छ । हामीजस्ता कार्यकर्ताले सोच्ने बेला आयो– अन्याय सहेरै चुपचाप बस्ने कि विद्रोह गर्ने ? कम्युनिष्ट स्कुलिङबाट आएको कार्यकर्तालाई चुप बस्न गाह्रो हुन्छ । उपयुक्त विकल्प विद्रोह नै हो । ढिलोचाँडो विद्रोह गर्नैपर्छ ।
नेकपा (एमाले) भन्ने पार्टी अब कम्युनिष्ट रहेन भन्ने निष्कर्ष हो ?
नाम त कम्युनिष्ट छ । तर, कम्युनिष्ट आचरण खोज्नका लागि त्यसको फेरि परिभाषा गर्नुपर्छ जस्तो लाग्छ । आजको युगमा हिजोकै जस्तो कम्युनिष्ट खोज्न त गाह्रो हुन्छ । अहिलेको वास्तविक धरातलमा टेकेर देश र जनतालाई शिरमा राख्दै पार्टीलाई केन्द्रमा राखेर जो अगाडि बढ्छ, त्यो नै सच्चा कम्युनिष्ट हुन सक्छ । हामीलाई त्यस्तो कम्युनिष्ट चाहिन्छ । एमाले त्यस्तो कम्युनिष्ट बाटोबाट च्युत भइसकेको छ । एमालेभित्र दलाल पूँजीपति, बिचौलिया, मेडिकल माफिया र गैरकम्युनिष्ट चरित्रका दलालहरु हाबी छन् ।
पार्टीभित्रै संघर्ष गरेर सच्याउन सम्भव थिएन ?
नेतृत्व नै उल्टो बाटोमा हिडेपछि सानो शक्तिले सही ठाउँमा ल्याउन सम्भव छैन, हुँदैन । ओलीलाई सच्याउन सकिन्छ कि भनेर मैले पनि केही समय प्रयास गरेँ । तर, ओली सच्चिन्छन् भन्ने सोच्नु नै मूर्खता रहेछ । अब एमालेमा कि ओलीको पाउमा पर्नुपर्यो, कि किनारा लाग्नुपर्याे । देश र जनताको लागि केही गर्छु भन्ने हो भने विकल्प खोज्नैपर्ने हुन्छ । अहिले मैले लिएको बाटो भोलि धेरै इमान्दार कमरेडहरूले लिनुको विकल्प छैन ।
ओली किन सच्चिन चाहदैनन् ? कि उनले गल्ती महसुस नै गर्न बाँकी छ ?
ओलीले नबुझेको भन्ने मलाई लाग्दैन । ओली आफ्नै घमण्ड, अहंकार र दम्भले कमजोर बन्दै गएका छन् । ओलीले पार्टीबारे सोचेको भए हिजो नेकपाको ठूलो पंक्तिले उनलाई साथ दिन्थ्यो । आज एमालेको अवस्था पनि यति कमजोर हुने थिएन । नैतिकताको आधारमा हिजो माधवकुमार नेपालले राजीनामा दिएको पार्टी हो एमाले । कम्युनिष्ट आन्दोलन ध्वस्त हुने अवस्था, पार्टी संघदेखि प्रदेशसम्मका सरकारबाट बाहिरिनुपर्ने अवस्था, हरेक निर्वाचनमा पराजित हुनुपर्ने अवस्थामा समेत ओलीले नैतिकताको आधारमा राजीनामा दिएर पार्टीलाई बचाउने प्रयास गरेनन् । नदीमा हाम फालिसकेपछि पार लाग्न सक्नुपथ्र्यो । ओली पार लागेनन्, फेरि कोसिस गरे । त्यो पनि पार लागेन । असफल हुन ओली तयार छन् । तर, अरुको लागि बाटो छाड्न उनी तयार छैनन् ।
ओली कम्युनिष्ट आन्दोलन ध्वस्त पार्न लागिरहँदा पनि एमालेभित्रका नेता तथा कार्यकर्ता किन बोल्न डराइरहेका छन् ?
कतिले बुझेर बुझ पचाएका छन् । ओली प्रवृत्ति सबैलाई थाहा छ । तर, कतिलाई अवसर आइहाल्छ कि भन्ने लोभले पनि काम गरेको हुन सक्छ । कति साथीहरू आँट गर्न सक्नुहुन्न । एमालेको नाम, झन्डा, निर्वाचन चिह्न जस्ता विषयलाई लिएर कतिपय कार्यकर्ता भावनामा बगेको पनि देखिन्छ । त्यसकारण पनि केहीले निर्णय गर्न सक्नुभएको छैन । तर, राजनीति भावनाले चल्दैन । ढिलोचाँडो वास्तविक धरातलमा उभिनै पर्छ ।
राष्ट्रियसभा निर्वाचन भर्खरै सम्पन्न भयो । यो निर्वाचनको परिणमले भोलिको अवस्था आकलन गर्न सकिन्छ ?
हामीले अंगालेको शासन व्यवस्थामा गणितले धेरै काम गर्छ । जनता कहिल्यै टुक्रिदैनन् । जनता जहिले पनि ३६० डिग्रीभित्रै रहन्छन् । एउटा सरल रेखा हेर्नुस, त्यहाँ पनि ३६० डिग्री नै हुन्छ । दुईटा सरल रेखा बनाएर कोण बनाउनुस्, त्यसको विरुद्धमा पनि अर्को कोण हुन्छ । दुईटा कोण गर्दा पनि ३६० डिग्री नै हुन्छ । चार वटा वा पाँच वटा कोण बनाउँदा पनि ३६० डिग्री नै हुन्छ । ३६० डिग्रीबाट तलमाथि कहिल्यै पनि हुँदैन । जसले यो तथ्य बुझ्दैन उनले मेरो एङ्गल अलि ठूलो छ भनेर सोच्छ । तर, ३६० मा उसको एङगल कति डिग्री छ त ? १८० डिग्रीभन्दा माथिको एङगल छ कि छैन ? त्यो भन्दा सानो भएपछि उ स्वतः कमजोर हुन्छ । ३६० डिग्रीको अवस्थालाई नबुझ्नेहरूले राजनीति गर्न जान्दैनन् भन्छु म त । गणितलाई हामीले नकार्नु हुँदैन ।
एमालेको स्थिति अब के हुन्छ त ?
आगामी दिन एमालेका लागि निकै कठिन छ । कमजोरी तुरुन्तै सच्याउँछुभन्दा पनि एमालेका लागि निकै ढिला भइसकेको छ । एमाले नेतृत्वलाई जनताले लामो समय अवसर दिएकै हुन । तर, नेतृत्वले त्यसलाई दुरुपयोग गर्याे । त्यसको परिणाम एमालेले भोग्न बाँकी नै छ । जनताले दुई तिहाईको हाराहारीमा मत दिँदासमेत असंवैधानिक रुपमा अघि बढेर प्राप्त उपलब्धि नै समाप्त पार्ने दिशामा लागेका कारण एमाले सच्चिन्छ भन्ने जनतालाई विश्वास छैन । एउटा उखान छ– खोलोमा परेपछि डिंगो पनि चेत्छ । मानिस त त्यो पशुभन्दा माथिल्लो प्राणी हो भनिन्छ । तर, मानिसले पशुभन्दा तल्लो सोच पनि राख्दो रहेछ । एक पटक खाल्डोमा परिसकेपछि त्यो बाटो डिंगो त हिड्दैन । तर, मानिस चेत्दैन, फेरि त्यही बाटो हिडेर खाल्डोमा पर्छ । पशुले जति पनि सोच्न नसक्ने मानव भइसकेपछि कसरी पार लाग्छ ? ओलीका कारण यसको परिणाम एमालेले भोग्नुपर्छ ।
पशु भनेर ओलीलाई चित्रण गर्न खोज्नुभएको हो ?
संसद विघटन असंवैधानिक छ भनेर सर्वोच्च अदातलले नै भनिसकेपछि फेरि त्यही बाटो समात्नु के हो ? यदि, ओलीले असंवैधानिक रुपमा संसद विघटन नगरेको भए उनको अवस्था आज यस्तो हुने थिएन । खाल्डो छ भन्ने जान्दाजान्दै ओलीले कसलाई खुसी पार्न यी सारा चीज गरिरहेका छन् । पटक–पटक खाल्डोमा पर्दा पनि ओलीको कस्तो चेत नखुलेको ।
तर, एमाले त हाम्रो संगठन बलियो छ भन्दैछ नि ?
मैले अघि पनि ज्यामितीको कुरा गरेँ । त्यो त क्षणिक हो । दीर्घकालीन रुपमा एमालेलाई गाह्रो हुन्छ । अहिलेको अवस्थाबाट एमालेलाई बलियो बनाउँछु भन्ने नसोच्दा पनि हुन्छ ।
केपी ओलीलाई विदेशीले खेलाए पनि भन्छन नि ?
विदेशीले खेलाएर मात्र होइन, ओलीको शैली नै त्यस्तै छ । घमण्ड, दम्भले भूमिका खेलेको छ । पृथ्वीनारायण शाह, जंगबहादुर पनि एक्लै थिएनन् । कोतपर्वमा पनि धेरै भाइले जंगबहादुरलाई साथ दिएका थिए । केपी ओलीले पनि सबैको साथ र सहयोमा काम गरेको भए धेरै रामो हुन्थ्यो । उनी आफ्नै कारणले सिद्धिए । सिंगो कम्युनिष्ट आन्दोलन सिध्याउने षड्यन्त्रमा छन् ।
लामो समय गुट चलाएर आएकाले ओलीले ठूलो पार्टी सम्हाल्न सकेनन् पनि भन्छन नि ?
त्यो पनि एउटा कारण होला । लामो समय गुुट चलाएर आएका ओलीले मिलाउने प्रयास गर्नुपथ्र्यो । नेतृत्वमा बसेको मान्छेको सबैभन्दा ठूलो गुण मिलाएर लैजान सक्नु हो । जननेता मदन भण्डारी, मनमोहन अधिकारी, झलनाथ खनाल र माधव नेपालमा अरुको कुरा सुन्ने, पिरमर्का बुझ्ने गुण थियो र त पार्टी बलियो बन्यो । तर, ओलीमा त्यो गुण भएन र पार्टी ध्वस्त बन्यो ।
पाँचदलीय वाम–लोकतान्त्रिक गठबन्धन तीनै तहको चुनावसँगै जाला ?
अवश्य जान्छ । आन्दोलनको उपलब्धि संस्थागत गर्ने सवालमा नेपालका वाम–लोकतान्त्रिक शक्ति मिलेरै जानुपर्छ । संविधान जारी गर्ने, चुच्चे नक्सा पास पनि मिलेरै सम्भव भएको हो । अहिले नेपालको विकास एक्लै गर्न सम्भव छैन । कोही एक्लै हिड्न खोज्छ भने उसले केही पनि गर्न सक्दैन । कसैले एक्लै पार लगाउँछु भन्ने सोच्छ भने उसले देशको राजनीतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, आर्थिक र भूबनोट बुझ्न अझै बाँकी रहेछ भनेर बुझ्नुपर्छ ।
तपाईंको निष्कर्ष अब एमालेबाट पार लाग्दैन भन्ने नै हो ?
धेरै मानिस बोकेको ठूलो प्लेनको पाइलटले प्लेन उडाउन जानेन् भने प्लेनमा भएका यात्रु मात्र होइन, सिंगो बस्तीमा भएका मानिसको पनि ज्यान जान सक्छ । समुन्द्र वा जंगलमा खस्यो भने त त्यति धेरै क्षति नहोला तर, बस्तीमा खस्यो भने के हुन्छ ? हामी सबैले अनुमान लगाउन सक्छौँ । त्यसैले प्लेन चढ्ने वा बस्तीमा भएकाले पनि पाइलट कस्तो छ भन्ने कुरामा हेक्का राख्नुपर्छ । गठबन्धनले पनि यहाँमा ख्याल राख्नुपर्छ । कतै एमालेको प्लेन बस्तीमा खस्ने त होइन ? बस्तीमा खस्न नदिन, दुर्घटनामा जनधनको क्षति हुन नदिन सतर्कता अपनाउनुपर्छ । आफू हिँडेको बाटो फराकिलो बनाउँदै जानुपर्छ । एकीकृत समाजवादीले एमालेबाट आउने नेता तथा कार्यकर्ताका लागि ठाउँ खुला राख्नुपर्छ । एमाले बिग्रिए पनि धेरै नेता तथा कार्यकर्ता बिग्रिने पक्षमा छैनन् । उनीहरूका लागि ढोका खुला राख्नुपर्छ । लेनिनवादी संगठनात्मक ढाँचामा पनि केही परिवर्तन गर्नुपर्छ भन्ने लाग्छ ।
लेनिनवादी संगठनात्मक ढाँचा परिवर्तन गरेर कस्तो संगठन बनाउने त ?
उर्जावान नेता तथा कार्यकर्तालाई निराश बनाउने वातावरण पार्टीले निर्माण गर्नु हुँदैन । हरेक नेता तथा कार्यकर्तालाई पार्टीले कामको जिम्मा दिनुपर्छ । प्रत्येक सदस्यले नियमित बहस छलफल गर्ने अवस्था पार्टीभित्र बन्नुपर्छ ।
कम्युनिष्ट फुटेर कांग्रेससँग मिल्नु कतिको स्वाभाविक हो ?
गठबन्धन अहिलेको आवश्यकता हो । प्राप्त उपलब्धि रक्षाका लागि गठबन्धनको अगुवाइ गर्ने शक्ति नेकपा (एकीकृत समाजवादी) नै हो । नेपाली कांग्रेसले वा नेकपा माओवादी केन्द्रले चाहेर मात्र यो गठबन्धन बनेको होइन । गठबन्धनमा आउन कांग्रेस र माओवादीलाई कुर्नै गाह्रो थिएन । एकीकृत समाजवादीले निकै अप्ठेरो बाटोमा होमिएर देशलाई निकास दिन यो गठबन्धन निर्माणको आधार बनाएको हो ।
नेकपा (एकीकृत समाजवादी) नै अगुवा पार्टी हो भन्ने लाग्छ ?
जनताको पक्षमा काम गर्ने कार्यकर्ताका लागि नेकपा (एकीकृत समाजवादी) राम्रो विकल्प हो । यसले देश र जनताको लागि केही गर्छ भन्ने विश्वास छ । भरोसा गर्ने ठाउँ छ । को–अर्डिनेशन केन्द्र, माले, एमाले हुँदै एकीकृत समाजवादीको संगठन निर्माणमा लागेको नेतृत्व पंक्ति छ । देश र जनताको लागि केही गर्न नयाँ ढंगले सोच्नुपर्छ भन्ने भावना भएका कार्यकर्ता यहाँ छन् । एकीकृत समाजवादीले लिएको बाटो अहिलेको देशको आवश्यकता हो । एकीकृत समाजवादीको सोचमा देश आज अगाडि बढिरहेको छ । गठबन्धन विना नेपालमा अहिले केही पनि सम्भव छैन । अन्य देशमा पनि गठबन्धन भएको देखिन्छ । हिजो एमाले र माओवादीको गठबन्धन हुँदा के परिणाम आयो ? आज एक्लै हुँदा एमालेको अवस्था के छ भन्नेबाट पनि धेरै कुरा बुझ्न सकिन्छ ।
नेपाल प्रहरीका पूर्व डिआइजी नवराज सिलवाललाई एमालेमा ल्याउन भूमिका खेल्नुभयो । संघीय सांसदमा जिताउनु पनि भयो । तर, अहिले आफै एमाले छाडेर हिड्नुपर्ने अवस्था आयो होइन ?
मेरो तर्फबाट भूमिका खेलेकै हुँ । ललितपुरमा एमाले आन्दोलन कमजोर भएको बेला नवराज सिलवाल जस्तो चर्चित पात्र हुँदा सजिलो हुन्छ भन्ने ढंगले सोचिएको हो । तत्कालीन सरकारले अन्याय गरेपछि संसदमै भेट्ने गरी अगाडि बढ्नुपर्छ भनेर मैले नवराजलाई सुझाएको थिए । अहिले नवराजसँग मेरो कुरा भएको छैन ।
नवराज सिलवालले अब पनि निर्वाचन जित्ने अवस्था छ त ?
मैले केही समय अघि केपी शर्मा ओलीलाई भेटेर जिल्लाको वस्तुस्थितिबारे जानकारी गराएको थिएँ । यही पाराले हामीले ललितपुरमा सबै चुनाव हार्छौँ भनेर स्पष्ट रुपमा भनेको थिएँ । हिजो गठबन्धन हुँदा जितेको जस्तो सजिलो छैन, अबको चुनावमा ललितपुरका ६ वटै पालिका, ६ वटै प्रदेश सभा निर्वाचन क्षेत्र र तीन वटै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन क्षेत्रमा हार्ने अंकगणित मैले बताएको थिए । ओलीबाट नवराज सिलवाललाई टिकट दिँदा जित्नुहोला नि भन्ने जवाफ आयो । मैले ‘उहाँलाई पनि गाह्रो छ’ भनेँ । मैले जे देखेँ, त्यही भने । अहिले त्यो भन्दा पनि एमालेको अवस्थामा बिग्रिएको छ ।
