काठमाडौं । नेपालको माओवादी आन्दोलनमा पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र डा. बाबुराम भट्टराई परिपुरक हुन् । यी दुई नेताकै नेतृत्वमा जनयुद्ध भएको थियो । र, वर्तमान व्यवस्थाका मुख्य हिमायती पनि प्रचण्ड–बाबुराम नै हुन् ।
शान्ति प्रकृयापछि भने प्रचण्ड–बाबुरामको सहयात्राले निरन्तरता पाउन सकेन । संविधान निर्माण प्रकृया सम्पन्न भएपछि बाबुरामले नयाँ बाटो रोजे । ३१ जेठ २०७३ मा ‘नयाँ शक्ति पार्टी’ स्थापना गर्दै बाबुरामले नयाँ यात्रा तय गर्दा प्रचण्ड पुरानै पार्टीको मर्मत सम्भारमा जुटे ।
आधा दशकको ‘एक्लो यात्रा’मा दुबै नेताले अपेक्षाकृत सफलता प्राप्त गर्न सकेनन् । समावेशी चरित्रको वैकल्पिक प्रगतिशील–लोकतान्त्रिक, समाजवादी शक्ति निर्माण गर्दै देशलाई समतामूलक समृद्धिको दिशामा लैजाने बाबुरामको सपनाले मूर्तरूप लिन सकेन । माओवादीको अवस्था पनि उस्तै रह्यो ।
परिस्थितिले प्रचण्ड–बाबुराम दुबैलाई कमजोर बनायो । संसदीय राजनीतिमा अझ धेरै अभ्यस्त हुँदै गएको प्रचण्ड र उनको पार्टी निरन्तर राजकीय भोगमा अभ्यस्त हुँदै गए पनि निर्दिष्ट लक्ष्य भेटाउने आधारसमेत बनाउन सकेन । बाबुरामको वैकल्पिक शक्ति निर्माणका एक–एक प्रयासहरू असफल भए ।
पछिल्लो समय बाबुरामले नेपाल समाजवादी पार्टी (नेसपा) गठन गरेका छन् । केही साता अघि सम्पन्न नेसपाको राजनीतिक समितिले समाजवादी केन्द्र निर्माणका लागि औपचारिक निर्णय गर्दै वार्ता समिति बनाएको छ । यो सँगै, प्रचण्ड–बाबुराम पुनः एकठाउँमा हुने औपचारिक प्रकृया प्रारम्भ भएको छ ।
त्यसो त मंसिर ४ को निर्वाचन अघि नै माओवादी र नेसपाबीच एकताका लागि आधारभूत सहमति भएकै थियो । यसै आधारमा यी दुई पार्टीले एउटै चुनाव चिन्हबाट निर्वाचन लडेका थिए । केही समय अगाडि मात्र गठन भएको नेसपाले प्रतिनिधिसभामा १ र प्रदेशसभामा दुई सदस्य जितेको छ ।
दुई पार्टीबीचको एकताका लागि बनेको वार्ता समितिको बैठक शनिबार सम्पन्न भयो । वार्ता समितिले एकता शीघ्र सम्पन्न गर्न आ–आफ्नो पार्टीमा ठोस प्रस्ताव तयार गरि पेश गर्ने, दुबै पार्टीको विधान, प्रतिवेदनलगायत दस्तावेज आदानप्रदान गर्ने र माघ १० गते दोस्रो बैठक बस्ने निर्णय गरेको छ । र, वार्ता समितिहरूले सोही अनुसार काम थालेका छन् ।
वार्ता समितिको बैठक पछि नेसपाका सहअध्यक्ष गंगा श्रेष्ठले भने– ‘सैद्धान्तिक वैचारिक विषयहरुमा छलफल प्रारम्भ भएको छ । वार्ता समितिको दोस्रो बैठकसम्म पुग्दा धेरै कुरा टुंगो लागिसक्छ । हामी छिट्टै एक हुँदै छौं भनेर बुझ्दा हुन्छ ।’
नेसपासँग एकताका लागि वार्ता समिति नै गठन गरेर काम अघि बढाए पनि माओवादीले यस विषयमा ठोष निर्णय गरिसकेको छैन । तर, आगामी केन्द्रीय समितिको बैठकबाट माओवादीले यस विषयमा निर्णय गर्दैछ । माघ १५, १६ र १७ गते माओवादीको केन्द्रीय समितिको बैठक बस्दैछ ।
एकताको सैद्धान्तिक वैचारिक आधार के ?
संगठनात्मक रुपमा माओवादी र नेसपाबीच एकताका लागि खास ठूलो समस्या छैन । तर, कस्तो आचरणको पार्टी बनाउने भन्ने सन्दर्भमा केही मतभेद देखिन्छ । किनकी, बाबुरामले कम्युनिष्ट पार्टी नभएर गैरकम्युनिष्ट आचारणको समाजवादी पार्टी निर्माण गर्नुपर्ने जोड दिँदै आएका छन् ।
अबको यात्रा समाजवाद भन्ने बुझाइमा भने दुबै पार्टीमा मतभेद छैन । तर, कस्तो समाजवाद भन्ने विषयमा भने दुबै पार्टीले नयाँ ढंगबाट संश्लेषण गरिसकेका छैनन् ।
नेसपाका सहअध्यक्ष श्रेष्ठ भन्छन्– ‘कम्युनिष्ट या गैरकम्युनिष्ट कस्तो पार्टी बनाउने भन्दा पनि कस्तो समाजवाद ? भन्ने विषयमा छलफल हुनुपर्छ भन्ने हाम्रो मान्यता हो । किनकी, अबको यात्रा समाजवाद भन्ने सन्दर्भमा दुबै पार्टीमा अलमल छैन । तर, समाजवादको चरित्रबारे हामी गम्भीर छलफल गर्नेछौं । त्यसपछि मात्र निचोडमा पुग्छौं ।’
कम्युनिष्ट धारका शक्तिहरुलाई एक ठाउँमा ल्याउने सन्दर्भमा पार्टीको नाम कम्युनिष्ट राख्दा सम्भव नहुने विषयमा प्रचण्ड पनि सहमत नै देख्न्छि । र, बाबुरामसहित अन्य शक्तिहरुलाई पनि एकीकृत गर्ने सन्दर्भमा ‘कम्युनिष्ट केन्द्र’को विकल्पको रुपमा ‘समाजवादी केन्द्र’ निर्माण गर्न सकिने बुझाइ प्रचण्डको रहेको छ । यस आधारमा पनि प्रचण्ड–बाबुराम एक हुने सन्दर्भमा खासै ठूलो समस्या नरहेको नेताहरु बताउँछन् ।
एकतापछि पार्टीको नाम के हुन्छ ?
माओवादी र नेसपाबीचको एकतापछि बन्ने पार्टीको नाम के होला भन्ने चासोको विषय बनेको छ । यस विषयमा पनि मध्यामार्गी बाटो रोजिने देखिन्छ ।
दुबै तर्फका नेताहरु एकतापछि पार्टीको नाम नेकपा माओवादी केन्द्र र नेपाल समाजवादी पार्टी दुबै नरहनेमा ढुक्क छन् । बरु, दुबै पार्टीको अस्तित्व समेट्नेगरी नामको खोजि भइरहेको बुझिन्छ । यस्तो अवस्थामा एकतापछि बन्ने पार्टीको नाममा नेकपा र समाजवाद वा समाजवादी जोडिने विषयमा छलफल चलिरहेको छ ।
यी दुई पार्टीबीच आगामी दिनमा कम्युनिष्ट धारमा अन्य पार्टीहरुलाई पनि एकीकृत गर्न मिल्ने गरी नाम जुराउनुपर्ने विषयमा छलफल चलेको छ । किनकि, माओवादीले नेकपा एकीकृत समाजवादी लगायतका शक्तिहरुसँग पनि एकताका लागि छलफल चलाइरहेको छ ।
कसको जिम्मेवारी के होला ?
वार्ता समितिहरूले औपचारिक रुपमा सैद्धान्तिक वैचारिक विषयहरुमा छलफल अघि बढाएसँगै दुबै पार्टीमा अन्य विषयहरुमा समेत छलफल अघि बढेको छ । एकता हुँदा बाबुराम लगायत नेसपाका शीर्ष नेतृत्वको जिम्मेवारीको सन्दर्भमा छलफलहरु भइरहेका छन् ।
पार्टी एकता हुँदा प्रचण्डपछिका नेताका रुपमा बाबुराम निर्विकल्प नेतृत्व हुन् । यो विषयमा दुबै पार्टीका नेता अन्योलमा छैनन् । हाल माओवादीमा प्रचण्डपछिको वरीयतामा नारायणकाजी श्रेष्ठ रहँदै आएका छन् । उनी, वरिष्ठ उपाध्यक्ष हुन् । तर, नेसपासँग एकता हुने अवस्थामा बाबुरामभन्दा पछिको वरीयतामा रहन नारायणकाजी तयार छन् । किनकी, पार्टी एक हुँदा प्रचण्डपछिको वरीयतामा बाबुराम नै थिए ।
बाबुरामको वरीयता र जिम्मेवारीका सन्दर्भमा समस्या नरहे पनि नेसपाका अन्य शीर्ष नेताको वरीयता र जिम्मेवारीका सन्दर्भमा केही मतभेदहरु हुनसक्ने देखिन्छ । तर, पार्टी विभाजन भएको मितिमा रहेको जिम्मेवारीलाई आधार मानेर सोही जिम्मेजारीमा रहँदै हाल माओवादी नेताले पाएको नयाँ जिम्मेवारीको हारहारीमै उनीहरुको व्यवस्थापन गर्ने तयारी गरिएको माओवादीका एक नेताले बताएका छन् ।
कहिलेसम्म होला एकता ?
अहिलेसम्मको तयारी हेर्दा माघ महिनाभित्रै दुई पार्टीबीच एकता हुने बुझिन्छ । वार्ता समितिहरूले पनि माघ महिनाभित्रै एकता सम्पन्न गर्नेगरी काम अघि बढाएका छन् ।
माओवादीबाट गठित वार्ता समितिका एक सदस्यले भने– ‘एकताका लागि मानसिक रुपमा हामी तयार भइसकेका छौं । दुबैतर्फ केही समस्या छैन । त्यसैले माघ महिनाभित्रै एकता सम्पन्न गर्नेगरी तयारीमा जुटेका छौं । यसै आधारमा भन्दा माघ महिनाभित्रै हामी एक हुँदैछौं भनेर बुझ्न सकिन्छ ।’
