काठमाडौं । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान, नेपाल ललितकला प्रज्ञा प्रतिष्ठान र नेपाल सङ्गीत तथा नाटय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको सहकार्यमा प्राज्ञिक सम्मेलन–२०८१ आयोजना गरेको छ । प्रज्ञा प्रतिष्ठानका संरक्षक एवं संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री बद्रीप्रसाद पाण्डेको प्रमुख आतिथ्यमा आयोजित सम्मेलनलाई दुई सत्रमा विभक्त गरिएको थियो ।
मन्त्री पाण्डे सम्मेलनलाई सम्बोधन गर्दै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरू ज्ञानको थलो भएकाले आआफ्ना ठाउँबाट विधागत रूपमा सबैले योगदान पुर्याउनुपर्ने बताए । उनले व्यावसायिकरूपमा कर्मचारीले सतत् राष्ट्रसेवा गरेका छन् कि छैन, यसको समीक्षा हुनुपर्ने उनको भनाइ थियो ।
मन्त्री पाण्डेले राजनीतिभन्दा माथि उठेर प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरूले खोजअनुसन्धान गर्दै प्राज्ञिक सांस्कृतिक क्षेत्रको विकासका लागि ज्ञानचक्षुका साथ अघि बढ्नुपर्ने बताए । उनले हाम्रो भूगोल हार्डवेयर भए जस्तै भाषा ,साहित्य ,संस्कृति ,कला ,दर्शन र ज्ञानविज्ञान सफ्टवेयर हो । सफ्टवेयरको पक्ष बलियो भएन भने निर्जीव वा स्थुल जस्तै हुन्छ । त्यसकारण ‘ज्ञान खोज्न प्रज्ञा–प्रतिष्ठान जाओैँ’ भन्ने भावना जागृत हुनेगरी काम गर्नुपर्नेमा जोड दिए ।
सम्मेलनका सभाध्यक्ष तथा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति भूपाल राईले धन्यवाद ज्ञापनसहित समापनका क्रममा संस्कृति भनेको चिन्तन प्रणाली तथा सफ्टवयर भएको बताए । उनले भने, ‘संस्कृति जति बलियो हुन्छ, समाज त्यति नै गतिशील हुन्छ ।’ तसर्थ कुनै पनि प्रतिगमनविरुद्व गणतान्त्रिक प्राज्ञिक संस्कृतिलाई दह्रोसँग स्थापित गर्नुपर्नेमा जोड दिँदै विद्यमान मर्यादाक्रमको तोडफोड गर्नु न्यायोचित नभएको उनले बताए ।
नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति नारदमणि हार्तम्छालीले समसामयिक भावधारासहितको प्राज्ञिक संस्कृति ,प्रतिष्ठानबिचको आपसी सहकार्य र सद्भाव कायम गर्दै मर्यादाक्रम तोकिनु हुनुपर्नेमा जोड दिएका थिए ।
सम्मेलनमा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका उपकुलपति विमलकृष्ण श्रेष्ठ ‘विमल निभा’ले प्रादेशिक, पालिका र वडासम्मै प्रज्ञा–प्रतिष्ठान गठन भइरहेका जानकारी दिए । ती प्रज्ञा–प्रतिष्ठान र संघीय वा केन्द्रीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानबिचको भिन्नता प्रष्ट हुनुपर्ने भन्दै उनले केन्द्रीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानकै नाम र पदको पुनरावृत्ति गरेको देखिएकाले यो अन्योलता हटाउनुपर्ने बताए ।
यस्तै, नेपाल सङ्गीत तथा नाटय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका उपकुलपति शम्भु राईले संस्कृति मानवजातिको ढुकढुकी भएको भन्दै यसमा आएको विकृति र विसङ्गतिले समाजलाई लथालिङ्ग पार्ने भय रहेको बताए । उनले भने, ‘यसैले समयमा नै यसको नियमन र नियन्त्रण गर्ने अधिकार प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरूमा निहित हुनुपर्छ ।’ साथै, उनले लेखन, गायन, नृत्य र अभिनयमा देखिएको विकृतिलाई यथाशीघ्र नियमन गरिनुपर्नेमा जोड दिएका थिए ।
नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका उपकुलपति लालकाजी लामाले तीनवटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानबिच सहअस्तित्व र सहकार्यबारे धारणा राख्दै हाम्रो मौलिक संस्कृतिमाथि भएको अतिक्रमणविरुद्ध एकजुट भएर लाग्नुपर्ने बताएका थिए । उनले त्यसविरुद्ध नियमन वा नियन्त्रण गर्ने संयन्त्र र अधिकार प्रतिष्ठानमै रहनुपर्ने बताएका थिए ।
सम्मेलनका उद्घोषक तथा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव डा.धनप्रसाद सुवेदी,नेपाल सङ्गीत तथा नाटय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव कुश्मा महरा र नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव देवेन्द्रकुमार काफ्लेले आआफ्ना प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको परिचय ,उद्वेश्य ,लक्ष्य ,भावी योजना र समस्याका बारेमा धारणा प्रस्तुत गरेका थिए ।
उक्त सम्मेलनमा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य डा. मधुसूदन गिरी, डा.कृष्णराज अधिकारी, डा.कौशिला रिसाल, अमर न्यौपाने तथा प्राज्ञसभा सदस्य चेतनाथ धमला, धर्मेश पोखरेल, पञ्चकुमारी परियार र शशिराम कार्कीले धारणा राखेका थिए ।
नेपाल सङ्गीत तथा नाटय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य बखतबहादुर हमाल , डक्टर किरात , हिसन समाल तथा प्राज्ञसभा सदस्य हरिप्रसाद पौडेलले समेत आआफ्ना धारणा व्यक्त गरेका थिए ।
ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्राज्ञ परिषद् सदस्य सञ्जय बान्तवा,प्रदीप अधिकारी , दिनेश महतो तथा प्राज्ञसभा सदस्य झिग्मे लामा, प्रदीप शाक्य, नरेन्द्रप्रसाद भण्डारी र चन्द्र रानाहान्छाले पनि आफ्नो विचार व्यक्त गरेका थिए ।
यस सम्मेलनबाट प्राप्त सुझावका आधारमा ११ बुँदे घोषणापत्र जारी गरेको छ ।
यस्तो छ ११ बुँदे घोषणा पत्र
(क) तीनओटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका कुलपति, उपकुलपति तथा प्राज्ञहरूको मर्यादाक्रम तीनओटै प्रज्ञा –प्रतिष्ठानका ऐन तथा नियमावलीमा व्यवस्था भएअनुसार कायम हुनपर्ने ।
(ख) प्रदेश स्तरका प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरू र स्थानीय रूपमा सञ्चालित प्रज्ञा–प्रतिष्ठानहरूका प्राज्ञहरूको मर्यादाक्रम प्रदेश र स्थानीय सरकारको मर्यादाक्रमका आधारमा तोकिनुपर्ने ।
(ग) सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय स्तरका प्राज्ञिक निकायका प्राज्ञिक सदस्यहरूको पदीय नाम एउटै नराखी फरक गरिनुपर्ने ।
(घ) सांस्कृतिक क्षेत्रमा भएको हस्तक्षेप र विकृतिलाई अनुगमन, मूल्याङ्कन र नियमन गर्ने अधिकार सम्बन्धित प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा रहनुपर्ने व्यवस्थाका लागि आवश्यक पहल गर्ने।
(ङ) गण्डकी प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा भएको प्राज्ञहरूको भेलामा तयार गरिएको पोखरा घोषणपत्र तथा नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा भएको प्राज्ञिक भेलाबाट पारित घोषणापत्रलाई कार्यान्वयनका लागि आवश्यक पहल गर्ने ।
(च) प्राज्ञसभा सदस्यहरूको सेवासुविधा समयानुसार नभएकाले उचित सेवासुविधाको व्यवस्थाका लागि आवश्यक पहल गर्ने ।
(छ) नेपाली कला, संस्कृतिको संरक्षण, सम्वर्धन गर्न राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा सांस्कृतिक सहचारीको व्यवस्था गर्नुपर्ने ।
(ज)नेपाल सरकारको औपचारिक अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमणमा तीनओटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको प्रतिनिधित्व हुनुपर्ने ।
(झ) प्राज्ञिक लेखन, अनुसन्धान तथा सम्पादनमा एकरूपतालगायत तीनओटै प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको उद्देश्य पूरा गर्न आवश्यक सहकार्य गर्ने ।
(ञ) पुस्तक, पत्रपत्रिका र सङ्गीतसँग सम्बन्धित प्राविधिक सामग्री तथा ललितकलासम्बन्धी कच्चा पदार्थ आदिमा भन्सारलगायतका समस्या हल गर्नका लागि आवश्यक पहल गर्ने ।
(ट) नेपाली भाषा, साहित्य, सङ्गीत, नाटक, ललितकलाको अभिलेख तथा सङ्ग्रहालय स्थापना गर्ने ।
(ठ) सबै विश्वविद्यालयमा कम्तीमा एक एक ओटा ललितकला, सङ्गीत, नाट्यकला, नृत्य आदि विषयको विभाग स्थापनाका लागि पहल गर्ने विषयमाथि विशद् विमर्शसहित घोषणापत्र जारी गरिएको थियोे ।
