होसमा रहेका मानिस सबैले शायद आफुलाई बारम्बार सोधिरहन्छन्– “केका निम्ति बाँच्ने ?’’ पुरानो डायरी पल्टाउँदा देखेँ– १९९१ को जनवरीको एकदिन शाङ्घाईमै छँदा हामी बुढाबुढी फेरि त्यही विषयमा कुराकानी गर्दै रहेछौँ । हाम्रो जीवनको उद्देश्यलाई नै परिभाषित गर्ने हाम्रो विचार र भावना अनि कुनै बेला समाजवादको नमूना ठानेको चीनमा देखेको यथार्थबीच दूरी देख्न थालेका थियौँ र त्यो दूरीले दुखाउँथ्यो ।
त्यसबेलाको अर्थात् ८० को दशकको अनत्यतिर र नब्बेको दशकको शुरुवाततिर शाङ्घाईका चिनियाँहरुबीच असल मन भएका अरुको भलो चाहने मानिस धेरै भए पनि खोज्न मिहिनेत गर्नु पथ्र्यो ।
सामान्यतया बाहिर देखिने मानिसहरू भने अलि बढी नै आत्मकेन्द्रित र स्वार्थी देखिन्थे । पढेलेखेका चिनियाँहरुमा देश छाडेर अमेरिका, युरोप वा जापानतिर जान पाए हुन्थ्यो भन्ने ध्याउन्ना बढि देखिन्थ्यो । मेरै युनिभर्सिटीका प्राध्यापकहरू समेत कुनै अमेरिकी विद्यार्थीलाई समातेर कसरी अमेरिका पुग्न सकिएला भनेर कुरा गरिरहेका प्रत्यक्ष देखिरहन्थेँ ।
मिशेल नामकी एकजना अमेरिकी केटीले एकजना चिनिया युवकसँग नक्कली विवाह गरेकी थिइन्– ती चिनियाँलाई अमेरिकाको भिसा मिलाइदिनका निम्ति । अंग्रेजी सिक्न भनेर मैले पनि मिशेललाई साथी बनाएकी थिएँ । उनी सकेसम्म अरुलाई सहयोग गर्ने राम्रो मन भएकी केटी थिइन् । ती चिनियाँसँग उनको कुनै रोमान्टिक सम्बन्ध थिएन ।
जसरी पनि अमेरिका पुग्न खोजेका ती केटा खराब मानिस भने थिएनन् । त्यसैले मद्दत गर्न खोजेकी थिइन् । “अमेरिका पुगेपछि ऊ आफ्नो बाटो लाग्छ, म मेरै बाटो …’’ भन्थिन् । उनीहरु दुबैको अनुहार अहिले पनि सम्झिन्छु । तर अहिले मिशेलसँग कुनै सम्बन्ध छैन मेरो ।
अर्को एउटा गज्जबको कथा थियो आन्ड्रिया नामकी मेरै क्लासमेट जर्मन् केटीको । सुरुमा उनले आफ्नो कोठामा आफ्नो श्रीमानको भनेर एउटा फोटो राखेकी थिइन् र मिल्ने साथी भनेर मलाई देखाएकी थिइन् । “ऊ एकजना ज्यादै असल मान्छे हो’’ भनिरहन्थिन् । पछि त्यो फोटो कोठाबाट हरायो । देखिँदै देखिएन । एक वर्षपछि बल्ल मलाई भनिन् –“अब उसँग मेरो कुनै सम्बन्ध छैन । म एकजना चिनियाँ प्रोफेसरलाई मायाँ गर्न थालेकी छु । शायद उनैसँग विवाह गर्छु ।’’
म छक्क परेकी थिएँ । कति सजिलो यिनीहरुको सम्बन्ध छुट्न र अर्को सम्बन्ध जोडिन ! उनका ती पछिल्ला प्रेमी उनीभन्दा निक्कै पाका थिए । तर अविवाहित थिए कि ? त्यो मैले सोधिनँ ।
आन्ड्रिया सुन्दर थिइन् । उनको मन पनि सुन्दर थियो । कसरी त्यति छिटो उनले निर्णय गरिन् ? उनले आफ्नो नयाँ चिनियाँ प्रेमीको धेरै नै बयान गरेपछि केही कमेन्ट नगरी “मलाई पनि चिनाई देउ न तिम्रो प्रेमी’’ भनेँ । नभन्दै उनले तुरुन्तै मलाई चिनाउन लगिन् । उनी त ती चिनियाँ साथीको कोठामा सँगै बस्नै थालिसकेकी रहिछन् ।
सरोजको एकजना पुरानो मिल्ने साथी थिए– डा. छ्येन् कुइ–लिन् । राम्रो मनको मान्छे । उनै हुन् सरोजको अपरेशन भएको बेला ठुलो मद्दत गर्ने मान्छे । एकदिन उनले हामीसँग मनको कुरा खोले– “बाहिर जान मन लाग्यो, तिम्रै देशतिर भए’नि हुन्छ ।
डाक्टरलाई त जहाँ काम गरे पनि उस्तै हो नि होइन र ?’’ उनी त अझै अविवाहित थिए । र उनीप्रति हाम्रो पनि सद्भाव थियो । केही अविवाहित असल जापानी साथीहरुसँग मन मिल्छ कि भनेर मैले पनि चिनाई दिएँ । तर बिहे भन्ने कुरा धेरै नै व्यक्तिगत कुरा हो ।
जापानी साथीसँग उनको मेल खाएन । जापानी साथीको विचार पनि मेरै जस्तो थियो – भित्री मनले नखाएसम्म विवाहको निम्ति मात्र विवाह गर्नु गलत हो भन्थिन् । ती जापानी साथी त अहिलेसम्मै अविवाहित नै छिन् । वैकल्पिक चिकित्सा पद्धतिमा सेवाकै काम गरेर जीवन बिताइरहेकी छिन् ।
२०१८मा जापान जाँदा फेरि भेट भएको थियो उनीसँग । उनले नेपालमा केही राम्रो काममा खर्च होस् भनेर उनले मिहेनत गरेर कमाएको अलिकति पैसा मेरो हातमा राखिदिएकी थिइन् । त्यो पैसा मैले हुम्ला, जुम्लाबाट काठमाडौंको करुणा विहारमा बसेका साना भिक्षुणीहरुको निम्ति दान गरिदिएँ ।
उनी सेवामै समर्पित भएर आनन्दको जीवन बिताइरहेकी छिन् । २८ वर्षपछि भेट्दा पनि उनी उत्तिकै असल रहिछन् । सेवाभावले उनी अझै चहकिली र आनन्दित भएकी पाएँ । सरोजका ती साथी भने पछि स्विट्जरल्याण्ड पुगेछन् र थाइवानबाट त्यहाँ गएकी एकजना चिनियाँ मूलकै नर्ससँग बिहे गरेछन् । केहीगरि नेपाल आएछन् भने सक्दो सहयोग गरौँला भन्ने मानसिक तयारीमा हामी पनि थियौँ । अहिलेपनि फोनमा बरोबर कुरा हुन्छ उनीसँग सरोजको । उनी पनि खुसी नै छन् ।
बाँच्नु मात्रै त जिन्दगी होइन । खुसी भएर बाच्न सक्नु नै जीवनको सफलता रहेछ । जीवन भनेको यथास्थितिमै रहिरहने कुनै स्थिर चिज पनि होइन रहेछ । चिताउँदै नचिताएको कुरा– मेरो एकजना डाक्टरसँग विवाह भयो । मैले डाक्टर भनेर उनलाई रोजेकी थिइन– सुन्दर मनको, आफुसँग विचार मिल्ने असल मान्छे भनेर रोजेकी थिएँ । डाक्टर पर्नु त संयोग मात्र थियो ।
उनलाई बिरामीहरूले गरेको सम्मान र प्रेम देख्दा खुसी लाग्थ्यो । पछि पोष्टग्रयाजुएशन गर्दैगर्दा नजिकबाट उनको मिहिनेत र संघर्षलाई हेर्दा बुढाले गाह्रो विषय छानेछन् भन्ने पनि लागेको थियो । तर सुरुमा त म डाक्टरकी पत्नी नभएर एक भूमिगत राजनीतिक कार्यकर्ताकी श्रीमति न थिएँ । अहिले त्यो अर्कै कुरा भइसक्यो ।
चीनको बसाईँमा पाँचौँ वर्ष शुरु हुँदा जीवनमा धैरै उतार चढाव भोगिसकेका थियौँ । नजिकका साथीहरूको जीवनमा आएको उतारचढाव पनि देख्यौं । चिनियाँ साथीहरुकै पनि मनभित्रको भित्री संसार र उनीहरु बाँचिरहेको बाहिरी संसारलाई पनि देख्यौँ । यतिबेला भने चिनियाँहरुको अवस्था अरु देशका तुलनामा धेरै राम्रो छ । आर्थिक उन्नति मात्र होइन खुसीकै कुरा गर्दा पनि विभिन्न देशका मान्छेहरु भन्दा चिनियाँहरु बढि खुसी रहेछन् ।
सरोजका पुराना साथीहरू सँगको कुराकानीमा उनीहरूको पछिल्लो अवस्थामा भौतिक सुख सुविधासँगै मानसिक शान्ति पनि भएको बुझिन्छ । चीनमा पाँचवर्षे विद्यार्थीजीवन बिताएर फर्केको २५ वर्षपछि प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको प्रतिनिधिमण्डलकी सदस्यका रूपमा चीन पुगेकी थिएँ । त्यहाँको प्रगति देखेर अचम्म लागेको थियो ।
त्यसपछि २०१७ मा चीन जाँदा झनै छक्क परेका थियौँ हामी दुवै । तर यो प्रगति केले गरायो ? विचारले हो कि व्यवस्थापन क्षमताले ? भावनाले हो कि लक्षप्रतिको प्रतिबद्धताले ? केले गर्दा चिनियाँहरूमा विदेश जाने छटपटी हरायो ? आफ्नै देशको समृद्धि र स्थिरताले हो कि जतिबेला पनि बाहिर जान पाउने छुटले ?
